Schietstoel

[div=float: right; width: 410px;]Bijlage 495

[/div]

Een schietstoel is een systeem dat doorgaans in militaire [wiki]vliegtuig|vliegtuigen[/wiki] wordt toegepast om de [wiki]piloot[/wiki] of andere bemanningsleden te redden als het toestel onbestuurbaar is geworden. De stoel van de piloot wordt door middel van een kleine raket uit het vliegtuig geschoten (vandaar de naam), waarna zich een [wiki]parachute[/wiki] ontplooit en de piloot veilig aan de grond kan komen. In het verleden zijn schietstoelen ook gebruikt in bemande ruimtevaartuigen zoals de Russische Vostok capsules en Amerikaanse Gemini capsules.

[h3]Geschiedenis[/h3]
In het begin van de luchtvaart stapten de piloten gewoon op de vleugel van hun toestel, of ze draaiden het toestel ondersteboven, maakten hun gordel los en lieten zich in het zwerk vallen. Maar met het toenemen van de snelheid van de machines was dit niet meer mogelijk, doordat de piloot dikwijls werd getroffen door de staart van het toestel. Daarom werd gezocht naar een meer doeltreffende methode. De eerste schietstoel werd tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland ontwikkeld, en werkte met perslucht. Het prototype van de Heinkel He 280 straaljager werd er als eerste mee uitgerust. Toen het toestel op 13 januari 1942 onbestuurbaar raakte, wist testpiloot Helmut Schenk zich met succes te redden. Het eerste toestel in actieve dienst dat met een schietstoel was uitgerust, was de Heinkel He 219 nachtjager. Eind 1944 namen de Duitsers een nieuw type schietstoel in gebruik. Hierbij was de perslucht vervangen door een explosieve lading. Dit type werd toegepast in de Heinkel He 162 Volksjager.

Na de oorlog werden schietstoelen veelal ontwikkeld door het Britse bedrijf Martin-Baker. Al snel voldeden ook explosieve ladingen niet meer, en werd overgeschakeld op raketten. In 1958 werd de eerste raketschietstoel toegepast in de F-102 Delta Dagger. De bedrijfsnaam Martin-Baker is bijna een synoniem geworden. In december 2003 hadden Martin-Baker schietstoelen al 7028 levens gered.

[h3]Ontwikkelingen[/h3]
Dit betekent overigens niet dat de piloten ongeschonden de grond bereiken. Door de enorme G-krachten waaraan ze worden blootgesteld als ze uit het vliegtuig worden geschoten, treden vaak verwondingen aan de wervelkolom op. Verbeteringen worden gezocht in het in fases lanceren van de stoel, waardoor de versnelling geleidelijker verloopt. Een andere bron van verwondingen wordt gevormd door de cockpitkoepel. De huidige schietstoelen werken dermate snel dat er geen tijd is om te wachten tot de koepel zich heeft geopend. De piloot wordt daarom door de koepel heen geschoten, of de koepel wordt met een secundaire lading tot ontploffing gebracht.

Er zijn ook onderzoekingen gedaan naar het afschieten van de complete neus van het vliegtuig, maar deze methode kwam slechts bij enkele speciale vliegtuiguitvoeringen in productie, onder meer bij de General Dynamics F-111. De eerste versies van de [wiki]Lockheed F-104 Starfighter[/wiki] waren uitgerust met een afwijkend type schietstoel, waarbij de piloot onderuit het toestel werd geschoten. Bij ongevallen op geringe hoogte is zo'n systeem onbruikbaar; daarom wordt deze methode niet meer toegepast. Bij moderne systemen kan de piloot zichzelf zelfs nog in veiligheid brengen als zijn toestel op de grond stilstaat, dankzij de zgn. "zero-zero" schietstoel (die werkt bij hoogte zero en snelheid zero).

Het Amerikaanse ruimtevliegtuig Space Shuttle heeft geen schietstoelen voor de bemanning, deze werden na de eerste vier bemande testvluchten verwijderd. Tegenwoordig is het gebruik van schietstoelen in de Space Shuttle niet meer mogelijk vanwege de grote omvang van de bemanning (tot 8 personen). De Russische Sojoez beschikt eveneens niet over schietstoelen maar maakt gebruik van een ontsnappingsraket die de hele capsule, inclusief de bemanning in veiligheid kan brengen.