Spitfire Mk IX, RNoAF, AB457, FN-D, 331 Sq

[Rob Mulder]

Gisteren heb ik een etentje gehad met onder andere de zoon van de Noorse Spitfire-piloot Stousland en die had een vraag die ik niet zo 1-2-3 kon beantwoorden. Een vriend van zijn vader, Helge Sognnæs, werd op 22 juni 1943 boven Nederland neergeschoten. Op dat moment begeleidde hij een groep B17-bommenwerpers en werd in een luchtgevecht neergeschoten. De staart van zijn Spitfire werd er afgeschoten en vervolgens stortte hij nose-down neer. Hij overleed ter plaatse. Hij werd begraven in Rotterdam, totdat zijn graf door iemand werd ontdekt. Er werden foto's van het graf gemaakt en naar de familie in Noorwegen gestuurd. Zij lieten Helge Sognnæs' kist naar Noorwegen overbrengen en daar werd hij herbegraven.

Het probleem is dat we niet precies weten waar hij neerstortte. In de aantekeningen staat "Nybenduck", liggende ten zuidwesten van Rotterdam. Ik dacht in eerste instantie aan Numansdorp, maar "duck" kan natuurlijk ook "dijk" betekenen. We weten ook niet of het een Engelse of Noorse verbastering van een plaatsnaam is.

Er wordt op dit moment door Cato Guhnfeldt een serie van zes boeken over de Noorse Spitfires geschreven. De eerste drie delen zijn uit en de gegevens over dit ongeluk komen in deel 4.

Kan iemand ons helpen met het vinden van de juiste locatie? En eventueel waar hij in eerste instantie begraven werd? Vlgens de overleveringen was het militaire begraafplaats bij Rotterdam. Maar waar???

Hartelijke dank voor de hulp.

Met vriendelijke groeten
Med vennlig hilsen
Rob Mulder

[henkypenky]

Hallo Rob, een aantal jaren geleden heb ik een prive uitgave gemaakt over de luchtoorlog boven de Hoeksche Waard, over Sognaess had ik het volgende:

EEN NOOR BIJ NIEUWENDIJK

Als afleiding voor een aanval die de 8e Amerikaanse luchtmacht op de synthetische rubberfabriek in Hüls / Recklinghausen uitvoert, worden twee andere aanvallen gepland. Twee "nieuwe" Bomb Groups, de 381e en de 384e, maken hun operationele debuut met een aanval op de Ford / General Motors fabriek te Antwerpen. Voor de bescherming zijn de 4e, 56e en 78e Fighter Groups paraat. De RAF zal, als afleiding, met 12 B-25’s rond 8.30 uur de scheepswerf van Wilton-Feijenoord in Schiedam aanvallen. Hier zorgen zes squadrons Spitfires voor het escorte. Vanaf de vliegbasis Woensdrecht valt de tweede Gruppe van JG 1 met 22 Focke Wulf Fw 190's deze laatste strijdmacht aan. De Engelse jagers kwijten zich goed van hun taak, want de Duitsers slagen er niet in om bij de B-25's te komen. Sven Heglund is sectieleider van 331(Noors) Squadron:

“In alle richtingen werden er luchtgevechten geleverd, na een paar schoten te hebben afgevuurd kreeg ik problemen met een van m’n kanonnen. Omdat ik me niet aan het gevecht kon onttrekken, moest ik doorgaan met ontwijkende manoeuvres. Ik keek rond waar de rest van de jongens zich bevond en ontdekte Helge Sognnæs, een beetje lager, achter me. Hij had een Fw-190 aan z’n staart hangen. Voordat ik hem kon waarschuwen, kreeg hij al treffers in z’n toestel en werd hij neergeschoten. Die vrolijke jongen, vol met humor, was er niet meer..”

Feldwebel Reinhard Flecks van de 6e Staffel claimt twee Spitfires te hebben neergeschoten, er ging in werkelijkheid echter maar één Spitfire verloren. Dit toestel, een Mk IX met de registratie AB457, stort neer bij Nieuwendijk, onder Zuid-Beijerland. De piloot hiervan, de twee-en-twintigjarige Helge Sognnæs komt hierbij om het leven. Hij wordt op de 28e begraven op de begraafplaats Crooswijk in Rotterdam.

Na de oorlog worden de stoffelijke resten van Lt. Sognnæs gecremeerd, de urn is daarna overgebracht naar z'n geboortestad Bergen.

[Mathieu]

Hoi Rob,

In het atlantic museum in Noordwijk liggen nog de wrakresten van een Me 109 die in juli 1943 door de Noorse piloot Liby werd neergeschoten.

Hilsen,

Mathieu.

[Rob Mulder]

Betse Henkypenky

Hartelijke dank voor de uitgebreide informatie. Ik zal het vertalen en doorgeven.

Beste Mathieu
Dat zal ik ook doorgeven. Ze willen volgend jaar de plaats van de crash bezoeken en het zou inderdaad leuk zijn als ze daarna ook nog even naar Noordwijk gaan. Werd de Me 109 met een (Noorse) Spitfire neergeschoten?

[Mathieu]

Hoi Rob,

Bijgaande nog enige info: Dare40-45

Hilsen,

Mathieu.

[Bits & Pieces]

Hierbij nog wat ifo over de Spitfire. Op blz 8 van dit Pdf file.

http://wingstovictory.nl/database/pdf/275-story.pdf

Groeten Peter

[Rob Mulder]

Matuieu en Peter, hartelijke dank voor de informatie. Ik heb het gelijk doorgestuurd. Mogelijk komen Karl Stousland en Cato Guhnfeldt de plaatsen bezoeken. Ik kom daar op terug.

Iedereen hartelijk bedankt voor de informatie.

Met vriendelijke groeten
Rob Mulder

Spikkestad, Noorwegen
www.europeanairlines.no

[Meeuw Korbijn]

Er is ook een boek dat de geschiedenis van alle crashes in de Hoeksche Waard beschrijft en daaarin ook het verhaal van deze Noorse vlieger.

Bron: One of our Aircraft is Missing "De luchtoorlog boven de Hoeksche Waard" uitgegven mei 2002.

17. ‘Ze zeggen dat hij uit Groningen komt!’

In de nacht van 21 op 22 juni 1943 hebben de Britten met 700 vliegtuigen een aanval uitgevoerd op Krefeld. Hierbij zijn grote vernielingen aangericht. Het centrum is vrijwel geheel verwoest. Volgens de RAF zijn ruim 5.500 huizen verwoest. Daarmee lijdt Krefeld de zwaarste verliezen sinds het begin van de oorlog. De Britten hebben inmiddels 44 vliegtuigen verloren, de meeste door nachtjagers. Tijdens de nachtelijke vlucht zijn de bommenwerpers op zichzelf aangewezen. Zij moeten zonder steun van jagers de weg naar het doel vinden en ook weer proberen naar huis terug te keren. Hun enige hulp is het duister van de nacht.

In de vroege morgen van 22 juni 1943 voeren 235 B-17 Vliegende Forten van de Amerikaanse Achtste Luchtmacht een aanval uit op de BUNA-fabrieken bij Hüls in Duitsland. Bij het bedrijf wordt synthetische rubber, een uiterst belangrijk industrieproduct, gemaakt.

Op hetzelfde ogenblik worden twee andere aanvallen uitgevoerd op doelen in bezet gebied. Die hebben tot doel de vijand in verwarring te brengen en zoveel mogelijk Duitse jachtvliegtuigen te spreiden. Het is bijna acht uur ’s morgens als de escortjagers en de bommenwerpers elkaar ontmoeten boven Engeland. De eerste afleidingsaanval is gericht op de haven van Rotterdam. Dertien B-25 Mitchell bommenwerpers van No.98 en No.180 Squadron van de 2e Tactische Luchtmacht[1] worden op hun vlucht beschermd door vier Squadrons Spitfires van Fighter Command, terwijl twee Spitfire Squadrons van 2TAF eveneens als escorte optreden. De Spitfires van Fighter Command escorteren de bommenwerpers naar Rotterdam. Het doelwit is de werf van Wilton. Onder ideale weersomstandigheden werpen twaalf van de dertien B-25’s vanaf 3.600 meter 21 ton brisantbommen op de werf. De resultaten zijn voor de geallieerden gunstig. De scheepsbouwhal en de motorenwerkplaats lopen zware schade op. De Britse bommen raken ook een droogdok terwijl Sperrbrecher[2] Prinz Wilhelm IV behoorlijk wordt toegetakeld. Ook worden de koper- en de ketelsmederij, een drijvende kraan en verschillende kantoorgebouwen geraakt. De productie bij Wilton zal de komende week stil liggen. Het Duitse afweergeschut vuurt uit alle macht. Er vinden wat luchtgevechten plaats met de Duitse jagers en de Spitfire-piloten melden bij terugkeer dat zij vermoedelijk twee FW-190 jagers hebben neergehaald[3] tegen het verlies van een eigen toestel. In het Lagebericht melden de Duitsers het volgende[4]:
‘De hele dag is er een levendig binnenvliegen van de tegenstander door het westelijk luchtruim. Het begon ’s morgens met het binnendringen van tweemotorige vliegtuigen die met bescherming van een sterke jagergroep werven in Rotterdam aanvielen.’



Vanuit Woensdrecht worden na een alarmstart 22 FW-190’s van II./JG1 tegen hen ingezet. Rond 08.30 uur komt het tot een gevecht met de Engelsen. In de daarop volgende luchtgevechten lukt het niet tot de 13 Mitchells door te dringen, omdat de 50 begeleidende Spitfires de toestellen van II./JG1 keer op keer weten tegen te houden. Na terugkeer wordt gemeld dat er drie Spitfires zijn neergeschoten, twee door Oberfeldwebel Flecks[5] van 6./JG1 en één door Oberfeldwebel Ehlers. De laatste claim wordt niet toegewezen omdat niemand het gezien heeft. In het Lagerbericht van 22-6-43 staat:

’09.20 Neerstorten van een Spitfire bij Nieuwendijk, 20 km zw van Rotterdam. Piloot dood.’


De Vliegende Forten werpen 422 ton bommen af op Hüls voor zij de terugreis aanvaarden. De Yanks krijgen in tegenstelling tot de RAF, die nacht wel bescherming van jachtvliegtuigen. Niet minder dan 20 Spitfire Squadrons hebben bevel tussen 10.00 uur en 10.30 uur contact te maken met de terugkerende bommenwerpers. Dat zal boven Sliedrecht aan de Merwede moeten gebeuren. Tijdens de daarop uitbrekende gevechten tussen RAF en Luftwaffe gaan, naar men zegt, vier vliegtuigen van de Duitsers verloren ten koste van drie Spitfires. De Duitse aanvallers zijn FW-190’s van I en II./JG1 en II./JG26, de Bf-109’s behoren tot III./JG1 en III./JG54. Volgens de Duitsers hebben ze twee Spitfires en een B-17 neergehaald, terwijl 9 Bf-109’s bij noodlandingen allerlei averij oplopen. Bovendien gaan 2 FW-190’s verloren en worden er 2 beschadigd. Dit kost een piloot het leven. Een Bf-109 stort neer in de Waal bij Dodewaard, wanneer deze wordt geraakt door de mitrailleurs van een Vliegend Fort. De Duitse piloot sterft. Zuidelijk van Hoek van Holland worden de Spitfires op hun beurt afgelost door drie squadrons Typhoons en een Spitfire Squadron. In totaal gaan er zestien B-17’s verloren waarvan zes in Nederland en onder de Nederlandse kust.

De tweede afleidingsaanval gaat naar de haven van Antwerpen. Acht Thunderbolt Squadrons omgeven de 42 Vliegende Forten die op de Belgische havenstad worden afgestuurd. Boven de provincie Zeeland botsen Amerikaanse en Duitse jagers op elkaar. In Antwerpen bevindt zich de Erla-fabriek. Deze fabriek is zo belangrijk dat de Duitsers op Woensdrecht een speciale eenheid hebben die belast is met de bescherming van deze fabriek, de ‘Erlaschwarm’ van II./JG1. Boven Zuid-Beveland schiet de Erlaschwarm de eerste B-17 neer. Het toestel stort neer bij het gehucht Wilhelminadorp, even ten noorden van Goes. Bij de terugvlucht lijden de Amerikanen opnieuw verliezen als drie B-17’s neerstorten. De Duitse verliezen bij de aanvallen op de heen- en terugweg zijn drie toestellen en een gewonde piloot.

De vier Spitfires die deze dag verloren gaan, zijn van drie verschillende Squadrons: No.331 (Norwegian), No.543 (RAAF) en No.610 van de RAF. De vlieger van No.331 (Norwegian) Squadron is Lieutenant Sognnæs[6]. Deze Noor crasht bij Nieuwendijk en komt daarbij om het leven. Zijn vliegtuig, Spitfire IX AB457, wordt volledig vernield. In het Operations Record Book van No.331 (Norwegian) Squadron lezen we:
‘North Weald – 22 juni

Mooi en warm. Negen vliegtuigen geleid, door Major Berg, stegen op van Martlesham om 07.42 uur[7] voor Ramrod 99[8] deel 1. Ze waren 06.10 uur van North Weald naar Martlesham gevlogen. Twee keer werden vijandelijke jagers verjaagd, die de bommenwerpers wilden aanvallen die door ons werden begeleid. De eerste keer gebeurde dat 15 mijl ten zuidwesten van Rotterdam; bij de missie heeft het Squadron waarschijnlijk twee FW-190’s vernietigd en één beschadigd. Lieutenant Sognes is niet teruggekeerd en men denkt dat hij is neergeschoten, want er werd een Spitfire gezien die zonder staart recht naar beneden dook. De anderen keerden om 09.25 veilig terug.’

Iets verder op lezen we:
‘Er is nog steeds geen nieuws over Lieutenant Sognes en we zijn erg bang dat hij neergeschoten is. Hij is sinds de dagen van Skeabrea bij ons geweest en deed letterlijk het werk van een Flight Commander. Hij had een goede staat van dienst als vlieger met 5½ vijandelijke vliegtuigen vernietigd, twee misschien vernietigd en negen beschadigd.’

Eén van de ooggetuigen van de crash van Sognnæs is J. Sneep. Hij is die morgen met anderen bezig om afrastering neer te zetten vlak bij de plek waar het vliegtuig neerkomt. De mannen horen hevig schieten. Kort daarop komt één van de vliegtuigen ‘als een blad van de boom’ naar beneden dwarrelen. De stukken liggen na de crash verspreid over het land. Een deel valt midden in een sloot. Het stuk land waar het vliegtuig neerkomt, ligt aan de Lange Eendragtsweg in de gelijknamige polder en is eigendom van de heer Van der Erven. Rond het wrak is het een enorme ravage. ’s Avonds schrijft Sneep in zijn dagboek:
‘22 Juni 1943: Engelse jager neergestort.’

B. Tuk, een andere ooggetuige, weet het volgende te melden:
‘Een Duitse soldaat vertelde ons dat het een Canadees vliegtuig was. Er gingen op een zeker moment praatjes in het dorp rond dat de piloot uit Groningen kwam…’

Wie is deze Helge Sognnæs?
Hij wordt in 1920 in de havenstad Bergen in Noorwegen geboren. Zijn vader is havenmeester. Als op 9 april 1940 de Duitsers Noorwegen binnenvallen, neemt Helge dienst bij het leger en neemt hij deel aan de gevechten tegen de indringer rond Voss. Als de Duitsers eenmaal Noorwegen bezet hebben, wil Sognnæs niet langer in Noorwegen blijven. Met vijftien mannen ontsnapt hij op 5 juni 1940 in de vissersboot Slotterøy vanuit Bremnes, ten zuiden van Bergen. Op 7 juni komen de zestien in Bressay op de Shetlands aan. Helge reist naar Londen en meldt zich als rekruut bij de Noorse luchtmacht. Hij wordt als alle Noren naar Canada gestuurd. Op 10 april 1941 begint hij op de basis Moose Jaw in het Canadese Saskatchewan met de training tot vliegenier. Eenmaal terug in Engeland plaatst men Sognnæs bij No.331 Squadron op de vliegbasis Skaebrae op de Orkney-eilanden. Later wordt het Squadron naar de basis North Wealth, ten noorden van Londen, overgeplaatst. Vanaf dit vliegveld maakt Helge zijn eerste operationele vluchten.

De vlucht van 22 juni is zijn laatste. In zijn boek ‘Høk over Høk’ schrijft Generaal Sven Heglund – op 23 juni 1943 is hij nog een jonge Lieutenant bij No.331 Squadron – over deze missie[9]:
‘Tijdens één van de luchtgevechten werd mijn vriend en klasgenoot van de vliegschool Helge Sognnæs gedood. Op 23 juni 1943 escorteerden we twaalf B-25 bommenwerpers die schepen en havens in Rotterdam moesten bombarderen. De bomaanval was succesvol, maar op de terugweg bij de kust werden we door een groot aantal FW-190’s aangevallen. Ik leidde een sectie van vier toestellen en Helge vloog, voor zover ik me herinner, als mijn nummer 3 of 4. Het eindigde in een mengeling van vliegtuigen die in alle richtingen vlogen. In zo’n geval verbraken we omwille van de beweegbaarheid altijd de formatie en ook om ons te kunnen concentreren op wat er om ons heen gebeurde. Je voelde meer waar je vrienden waren dan dat je hen zag. Ik had een paar schoten gelost toen één van mijn kanonnen weigerde, waardoor ik niet meer echt aan het gevecht kon meedoen. Het was onmogelijk om je terug te trekken en omdat ik verantwoordelijk was voor mijn sectie, ging ik door met het draaien van rondjes en keek ik zo goed ik kon naar mijn staart en naar de anderen. Toen ik naar beneden keek, zag ik dat Helge onder me zat. Hij had een FW-190 op zijn staart en voor ik hem kon waarschuwen of te hulp snellen, werd hij zwaar getroffen. Alles leek zo onecht en het gebeurde zo snel. Die altijd glimlachende en gelukkige jongeman, of eigenlijk meer een jongen, was er opeens niet meer en ik voelde me erg hulpeloos. Later kwam het zelfverwijt en het peinzen over wat ik had kunnen doen of anders had moeten doen. Men moet van ervaringen leren, maar niet in de put zitten, en met die ervaringen iets doen. Dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan. Het luchtgevecht is een aanvallende en vaak eenzame wijze van opereren. Je moet op je eigen reactievermogen vertrouwen en in staat zijn de juiste beslissing te nemen op cruciale momenten en zo verantwoordelijkheid nemen voor je eigen lot en dat van anderen. De verliezen in het Squadron liepen op en hadden langzaam maar zeker invloed op de jeugdige geest en de zorgeloze atmosfeer. Je merkte het aan een grimmiger soort humor en een soort teruggetrokkenheid. Men ging op zoek naar andere contacten en belandde in de regel bij de andere sekse. We waren de kinderschoenen ontgroeid en het leek niet meer dan natuurlijk om andere doelen in het leven na te streven.’

Voor Flying Officer Helge Sognnæs, Royal Norwegian Air Force, nummer 106, zijn er geen andere doelen meer. Zijn leven is afgesneden in een kort en hevig luchtgevecht boven het zuid-westen van Zuid-Holland. Na de oorlog is hij overgebracht naar Noorwegen, waar hij tot op de dag van vandaag rust in Solheim Kirkrgård, 3 km ten zuiden van het centrum van Bergen.

[1] Vanaf hier te noemen 2TAF: Second Tactical Air Force.

[2] Sperrbrecher (lett. versperringsbreker), een Duits vrachtschip dat door de geallieerde zeeblokkade moest kunnen breken.

[3] II./JG1verloor geen vliegtuigen tijdens dit gevecht.

[4] Melding aan de Generale Staf van de Luftwaffe in het Kriegstagebuch OKW 1943, deel 1 blz. 686.

[5] In werkelijkheid schiet Oberfeldwebel Flecks maar één Spitfire neer, namelijk Lieutenant Sognæs.

[6] In de Engelse stukken wordt zijn naam geschreven als Sognes, omdat de Britse typemachines de letter ‘æ’ niet kennen.

[7] Engelse tijd.

[8] Ramrod: aanval waarbij bommenwerpers moeten worden beschermd tegen vijandelijke jagers en een vijandelijk doel wordt vernietigd.

[9]Høk over Høk, pagina 93 en 94, uitgegeven door Wings Forlag uit Oslo, met dank aan Patricia Heglund voor de vertaling.Korte tijd na publicatie van zijn boek overleed Generaal Heglund.

[ruudvanom]

Hallo henkypenky.

Is jouw privé uitgave over de Hoeksche Waard ergens gepubliceerd? Boek of site?

Ruud.

[ruudvanom]

Hallo henkypenky.

Te snel geweest. Is het "One of our Aircraft is Missing 'De luchtoorlog boven de Hoeksche Waard'"?

Ruud.