Joint Strike Fighter

[ReneL]

Het Joint Strike Fighter programma (JSF-programma) was een programma van het Amerikaanse ministerie van defensie om de [wiki]General Dynamics F-16 Fighting Falcon|F-16 Fighting Falcon[/wiki] en andere in de jaren 1990 gangbare tactische gevechtstoestellen te vervangen met een nieuw "volgende-generatie"-gevechtstoestel. Het programma liep uit op een confrontatie tussen de Boeing X-32 en de Lockheed Martin X-35 maar uiteindelijk kwam Lockheed Martin als winnaar uit de bus. Hierna werd voor de X-35 de naam [wiki]F-35 Lightning II[/wiki] gekozen en werd het JSF-programma het F-35 Lightning II programma.

[h3]Doelen[/h3]
Het JSF-programma werd gestart met als doel de ontwikkeling van een betaalbaar [wiki]stealth-vliegtuig[/wiki] voor de eenentwintigste eeuw. [footnote]Lockheed Martin - "F-35 Lightning II"[/footnote] Tegelijkertijd moest tegemoet worden gekomen aan de specifieke eisen van de United States Air Force (USAF), Royal Air Force, United States Navy en het United States Marine Corps (USMC). Later kwamen hier de wensen van de andere partnerlanden bij.

Voor onder andere de Amerikaanse luchtmacht (USAF) en de Nederlandse Koninklijke Luchtmacht moet de JSF de F-16 Fighting Falcon vervangen, voor de Amerikaanse marine en de Australische luchtmacht moet hij de General Dynamics F-111 vervangen en voor het Amerikaanse marinierskorps en de Britse Royal Navy moet de B-variant de Harrier vervangen.[footnote]2005. "Dossier Vervanging F-16", Ministerie van Defensie, Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten, p. 5. [/footnote] Verder zal de JSF de A-10 Thunderbolt II en F-15 Eagle vervangen.

[h3]Oorsprong[/h3]
Eind jaren '80 en begin jaren '90 werden er verschillende projecten in het leven geroepen door het Defense Advanced Research Projects Agency (DARPA), een agentschap dat zich bezighoudt met de ontwikkeling van vergevorderde technieken voor het Amerikaanse Departement van Defensie om onderzoek te verrichten naar, onder andere, volgende generatie-gevechtsvliegtuigen (ook internet werd ontwikkeld door DARPA). Deze onderzoeken richtten zich specifiek op Advanced Short Takeoff and Vertical Landing (ASTOVL), stealth en het ontwikkelen van de opvolgers van bestaande vliegtuigen waaronder de A-6 Intruder, F-15 Eagle, General Dynamics F-111 en F-117 Nighthawk. Deze projecten liepen echter stuk op de kosten.

De Amerikaanse veelvuldig van vliegtuigen gebruikmakende strijdkrachten hadden tot nu toe vrijwel continu los van elkaar opdrachten uitgegeven voor vliegtuigontwerpen. Dit heeft geleid tot veel dubbel werk en veel verschillende typen vliegtuigen. Met het ter ziele gaan van de hierboven beschreven projecten sloeg men de handen ineen. Er werd voor gekozen om de in de projecten opgedane kennis te bundelen onder de naam Joint Advanced Strike Technology (JAST), een project met als doel het doorontwikkelen van de technologie?n benodigd om een geavanceerde straaljager te bouwen. Het ontwikkelen van een daadwerkelijk vliegtuig behoorde aanvankelijk niet tot de doelstelling. [footnote]F-35 Joint Strike Fighter Program - "History - JAST"[/footnote] Voor deze zogenaamde Concept Definition and Design Research-fase waren drie deelnemers: Lockheed Martin, Boeing en een consortium bestaande uit McDonnell Douglas, British Aerospace en Northrop Grumman. Dit project werd gestart in 1993.

[h3]Demonstratiemodellen[/h3]
In 1997 volgden twee opdrachten om een demonstratiemodel voor de volgende fase te bouwen, een voor Lockheed Martin en een voor Boeing. [footnote]F-35 Joint Strike Fighter Program - "History - JSF"[/footnote] Voor deze zogenaamde Concept Definition Phase werd het project hernoemd naar Joint Strike Fighter program.

Op 26 oktober 2001 kondigde het Amerikaanse ministerie van defensie de start van de System Development and Demonstration-fase aan, en daarbij de selectie van de X-35. Dit contract was bijna $19 miljard waard. [footnote]F-35 Joint Strike Fighter Program - "History - F-35 Acquisition"[/footnote] Daar bovenop kwam nog eens $4 miljard voor Pratt & Whitney om de F-35-motor te ontwikkelen.

De primaire reden van de keuze voor de X-35 was het ontwerp van de VSTOL-versie (een variant die vanaf een korte landingsbaan kan opstijgen en verticaal kan landen). [footnote]Federation of American Scientists - "F-35 Joint Strike Fighter (JSF)"[/footnote] Waar de X-32 gebruik maakte van een systeem waarbij de lucht direct vanuit de turbine naar aparte uitlaten geleid wordt, maakte de X-35 gebruik van een secundaire turbine aangedreven door de hoofdmotor. Deze secundaire turbine heeft een grote capaciteitsmarge en laat dus een groter totaalgewicht van het vliegtuig toe. Hoewel met name de neusinlaat van de X-32 lelijk werd gevonden, heeft dit geen rol gespeeld bij de keuze voor de X-35. Wel leverde dit Boeings prototype een aantal bijnamen op, waaronder "Monica" (naar Monica Lewinsky) en Sailor Inhaler.

[h3]Financiering[/h3]

[div=float: right; width: 412px;]

Deelnameniveau	Land	Inschrijfdatum	Bijdrage[footnote]F-35 Joint Strike Fighter Program - "Program - International Participation"[/footnote]
Level 1	Verenigd Koninkrijk	17 januari 2001	$2 miljard
Level 2	Itali?	24 juni 2002	$1 miljard
Level 2	Nederland	17 juni 2002	$800 miljoen
Level 3	Turkije	11 juni 2002	$175 miljoen
Level 3	Canada	7 februari 2002	$150 miljoen
Level 3	Australi?	31 oktober 2002	$150 miljoen
Level 3	Denemarken	28 mei 2002	$125 miljoen
Level 3	Noorwegen	20 juni 2002	$125 miljoen
Security Cooperation Participation[footnote]F-35 Joint Strike Fighter Program - "F-35 - Introduction"[/footnote]	Isra?l	-	-
Security Cooperation Participation	Singapore	-	-

[/div]





De ontwikkelingskosten van het JSF-project waren in eerste instantie geraamd op ongeveer $24 miljard. Dit bedrag wordt betaald door de Verenigde Staten en de partnerlanden.[footnote]F-35 JSF Global Industry Team - "Joint Strike Fighter Global Partners"[/footnote] Er zijn verschillende niveaus van partnerschap in het project, gekenmerkt door een minimumbijdrage en verschillende bevoegdheden.

Bij de aanbesteding werd maximaal ??n level 1-partnerland toegestaan en maximaal twee level 2-partnerlanden. Deze moesten een bijdrage leveren van respectievelijk ongeveer 10% en 5% van de ontwikkelingskosten. Landen level 3-partnerschap moesten minimaal 1% van de kosten bijdragen; het aantal level 3-landen was overlegbaar. De inschrijving op de partnerschappen eindigde op 15 juli 2002. Ook was er nog de mogelijkheid om deel te nemen als een Security Cooperation Participant (een soort observatorrol zonder inspraak in de ontwikkeling). In de tabel staan behalve de VS de landen die deelnemen aan het JSF-project.

Inmiddels zijn de ontwikkelingskosten gestegen tot $44,8 miljard.[footnote]2005, 16 maart. "GAO Questions Cost Of Joint Strike Fighter", Washington Post [/footnote] Het Amerikaanse Government Accountability Office concludeerde in april 2006 dat het project bijna 2 jaar achter lag op schema en 30% duurder werd dan aanvankelijk geraamd.[footnote]Government Accountability Office - "Major Weapon Systems Continue to Experience Cost and Schedule Problems under DOD’s Revised Policy"[/footnote] Voor Nederland zijn deze kostenstijgingen echter alleen van invloed op de aankoopprijs van het vliegtuig, de bijdrage aan de ontwikkeling ligt vast op de afgesproken $800 miljoen.[footnote]2005. "Dossier Vervanging F-16", Ministerie van Defensie, Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten, p. 20.[/footnote] Voor Nederland werd in 1999 geschat dat de totale kosten van het JSF-project ten minste 10 miljard gulden (€4,5 miljard) zouden zijn.[footnote]2006, oktober. "Stand van zaken september 2006, Monitoring verwerving Joint Strike Fighter", Algemene Rekenkamer, p. 2. [/footnote] De kostprijs van de F-35A-variant is echter gestegen van de initieel geschatte $45 miljoen naar meer dan $60 miljoen. De huidige raming van het bedrag dat benodigd is voor aanschaf van de toestellen is bijgesteld naar €5,5 miljard.[footnote]2006, oktober. "Stand van zaken september 2006, Monitoring verwerving Joint Strike Fighter", Algemene Rekenkamer, p. 22.[/footnote] Samen met de op €9,1 miljard geraamde exploitatiekosten voor 30 jaar brengt dit het totaal aan levensduurkosten op €14,6 miljard voor 85 toestellen. De Algemene Rekenkamer zei in oktober 2006 niet te kunnen inschatten of deze bedragen nog verder zullen stijgen, en in mei 2008 gaf de rekenkamer aan dat de omzet van $8 miljard voor de Nederlandse wapenindustrie (die in 2002 werd geraamd) bij lange na niet gehaald kon worden.[footnote]Risico JSF niet te berekenen. Wereldomroep, 11 oktober 2006. URL bezocht op 13 november 2006. [/footnote][footnote]Contracten JSF ondertekend. NRC Handelsblad, 10 november 2006.[/footnote]

[h3]Nederlandse deelname[/h3]
De huidige vloot van Nederlandse F-16's is in gebruik sinds 1979. De toestellen hadden een geplande levensduur van 20 jaar en zouden al rond de eeuwwisseling vervangen moeten worden. In 1998 werd echter besloten tot het Mid Life Update (MLU) project, een modernisering waarmee de operationele levensduur tot 2012 werd verlengd. Vanaf dat jaar zijn de MLU F-16's echt aan het eind van hun latijn en moet de vervanging beschikbaar zijn. Hiervoor zijn 6 vliegtuigtypen overwogen: de Joint Strike Fighter, de F/A-18E/F Super Hornet, de Eurofighter Typhoon, de Dassault Rafale, de Saab JAS Gripen en de Advanced F-16. Deze zijn door het Ministerie van Defensie in overleg met TNO, NLR en NIVR op meer dan 700 punten met elkaar vergeleken, waarna de JSF tot beste optie werd uitgeroepen.[footnote]2005. "Dossier Vervanging F-16", Ministerie van Defensie, Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten, p. 24, punt 10.[/footnote] Omdat betrokken zijn bij het project volgens deze vergelijking goedkoper was dan de JSF van de plank kopen is besloten als level 2-partner aan het project mee te doen. De kosten zijn intussen zo gestegen dat deze vergelijking totaal niet meer opgaat.

[h3]Kritiek[/h3]
[h4]Noodzaak[/h4]
Vanuit de deelnemende landen stijgt de kritiek op het JSF-project. Het belangrijkste punt is dat de noodzaak en geschiktheid van de F-35 ter discussie wordt gesteld. In de VS twijfelt men of de F-35 geschikt is om de A-10 te vervangen en in Nederland wordt door onder andere de PvdA, GroenLinks en de SP gesteld dat de F-16's tot 2020 niet vervangen hoeven te worden.[footnote]SP - "Dossiers - JSF"[/footnote]

[h4]Kosten[/h4]
Verder is er veel kritiek op de kosten en de daarmee gepaard gaande vertragingen in internationaal verband. Zo zal de SDD-fase niet in 2011 maar pas in 2015 afgerond worden en is het initi?le budget al met 45% overschreden. De Nederlandse Algemene Rekenkamer stelt dat de kostprijs van de F-35 niet is aan te geven wegens de beperkte toegang tot Amerikaanse informatie waardoor Nederland onbekende risico's loopt.[footnote]Tweede Kamer der Staten-Generaal. "Rapport Monitoring verwerving Joint Strike Fighter; Stand van zaken september 2006" [/footnote]

[h4]Restricties aan levering technologie[/h4]
De Amerikaanse overheid is bang dat geavanceerde stealthtechnologie?n in verkeerde handen vallen en heeft besloten voor de exportversie minder geavanceerde stealthtechnologie?n toe te passen.[footnote]"JSF security technology costing up to US$1bn"[/footnote] Niettemin maakt VD AMOK zich zorgen over levering van de F-35 aan landen als Turkije en Isra?l, vooral vanwege de verklaring van de Nederlandse regering dat "van Nederlandse invloed op het Amerikaanse wapenexportbeleid geen sprake zal zijn". Gedeeltelijk in Nederland geproduceerde F-35's kunnen dus ge?xporteerd worden zonder dat het parlement hier inspraak in heeft.[footnote]VD AMOK. 2002. "Wapenindustrie grote JSF-winnaar ". jaargang 11, nummer 1. [/footnote]

[h4]Tegenvallende offset orders[/h4]
Ook bestaat er kritiek op het tegenvallende aantal orders dat de Nederlandse defensie-industrie krijgt. De industrie, verenigd in het NIFARP geeft echter aan tevreden te zijn met de orders die tot nu toe toegekend zijn.[footnote]2006, 11 oktober. NIID/NIFARP. "Feiten spreken". [/footnote] De F-35 was ??n van de thema's bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2006: PvdA, GroenLinks en SP hebben be?indiging van de Nederlandse deelname in hun verkiezingsprogramma's opgenomen.[footnote]Contracten JSF ondertekend. NRC Handelsblad, 10 november 2006. URL bezocht op 13 november 2006. [/footnote]

[h4]Milieutechnische aspecten: lawaai[/h4]
Uit recent onderzoek van de Amerikaanse luchtmacht[footnote]Bruce Rolsen, Study: F-35 twice as loud as F-15 27-10-2008 [/footnote], is gebleken dat de JSF buitengewoon veel lawaai produceert. De eenmotorige F-35 produceert tijdens het opstijgen twee keer zo veel lawaai als de tweemotorige F-15, met pieken tot 90 decibel. Bij het landen van de F-35 blijkt zelfs vier keer zoveel lawaai als de F-15 te worden geproduceerd. Voor de Amerikaanse basis Eglin blijkt dat het aantal mensen in de omgeving dat blootgesteld wordt aan een geluidniveau boven 75 decibel toeneemt met meer dan 1500 procent.